MİŞİMA VE SATILIK HAYAT
“Düşmenin bir önemi yok. Her şeyden önce. Herkesten önce.
Asil bir şekilde düşen kiraz çiçeğidir fırtınalı gecede.”
Yukio Mişima
Japon edebiyatı Tokugawa Dönemi’nde içine kapalı, dünya edebiyatından kopuk bir dönem geçirdi. 250 yıl süren bu dönemde yaratıcı kaynaklardan uzaklaşıldı, geyşaların hayatlarını, aristokratların çapkınlıklarını anlatan hikâyeler ön plana çıktı. 1968 yılında Merji Restorasyonuyla modernleşme süreci başladı. Batılılaşmanın etkisiyle edebiyattaki Çin egemenliği son buldu, batının güçlü kurumları ve edebiyatı ile okurla buluştu.
Japonya’nın aykırı çocuğu
Çağdaş Japon Edebiyatı’nın hem eserleri hem de yaşamıyla en aykırı yazarı Yukio Mişima’dır. (1925-1970) Asıl İsmi Hiraoka Kimitake’dir. Samuray soyundan gelen, imparatorluk ve monarşi geleneklerine sıkı bir şekilde bağlı büyükannesi tarafından, toplumdan izole edilerek büyütüldü. Bu yaşlı kadınla karanlık, hastalıklı bir çocukluk geçirdi. Bu dönem siyasi düşüncelerinin gelişmesinde, cinsel tercihlerinde ve eserleri üzerinde son derece etkili oldu. Japonya’nın Batının değerlerini, geleneklerini, kabul etmesine hep şiddetle karşı çıktı ve Samuray geleneklerini savundu. Aşırı denecek derecede milliyetçiydi, emperyalizm ve moderniteye hep mesafeli durdu. Ancak onun milliyetçiliği kendinden farklı olanı yok etmeye dayalı değil kendi geleneklerinin yitirilmemesi üzerine kuruluydu. Mişima her şeyden önce çok iyi bir entelektüeldi. Sanatın her dalıyla ilgilendi, eserler verdi. Seksene yakın öykü, yirmi roman ve otuzdan fazla tiyatro oyunu yazdı. Oyunculuk yaptı, resim yaptı, iyi bir kılıç ve karate ustasıydı.
Mishima, 1949 yılında Japonya’nın edebiyat sahnesine, onu yirmili yaşlarının başında üne kavuşturan otobiyografik ögeler taşıyan Bir Maskenin İtirafları ile girdi. Bu kitap, büyükannesi tarafından neredeyse esir tutulan narin ve hassas bir çocuğun hikâyesini anlatıyordu. Yasak Renkler‘de (1951), artık yaşlanan bir yazar, rahatlık ve para için nişanlanan genç eşcinsel bir erkeğin hayatını anlatır. Altın Köşk Tapınağı‘nda (1956), tapınaktaki bir keşiş adayı, güzelliğiyle büyülendiği tapınağın bombalamalarla yok edileceğine inanır ve tapınak savaştan sağ kurtulduğunda, onu yok etmeyi kendine bir görev edinir. Kyoko’nun Evi‘nde (1959) bir boksör ve sağcı siyaseti savunan bir oyuncu ile sonunda çifte intiharla sonuçlanan sado-mazoşist bir cinsel ilişki anlatılır. Bereket Denizi (1975) dört kitap olarak yayınlandı ve emsali az görülen bu seri tüm dünyada ilgiyle karşılandı. 1912 yılında, Rus-Japon Savaşı’ndan kısa bir süre sonra başlayan ve 1975 yılında sona eren olağanüstü bir değişim dönemini, yani İmparatorluk Japonya’sının yükselişinden İkinci Dünya Savaşı’nın her şeyi yok edişine ve kapitalist, tüketimci bir Japonya’nın ortaya çıkışına kadar geçen dönemi ele alıyordu. Kitaptaki karakterlerden biri –belki de Mishima’nın kendi tasviri– olan Honda ile değişim ve çöküşün ele geçirdiği bir ruh olan çocukluk arkadaşının tekrarlanan reenkarnasyonu bir aradaydı.
Dünya edebiyatına önemli klasikler kazandırmış olan Mişima, “pulp noir” denilen, bugün ki “yeraltı edebiyatı” diye tabir ettiğimiz romanlar da yazdı. Satılık Hayat 1968 yılında, haftalık çıkan Playboy dergisinde tefrika olarak yayınlandı. Yer yer ticari kaygılar güdüldüğü için Mişima, bu tür yayınlarını hiç önemsemedi. Satılık Hayat belki bu sebeplerden göz ardı edilmiş, elli bir yıl sonra 2019 yılında İngilizceye çevrilmiştir. Kuşkusuz Satılık Hayat Mişima’nın iyi eserlerinden biri değildir. Hatta aynı dönem yazılan ve külliyatının zirvesinde yer alan Bereket Denizi dörtlemesi ile kıyaslanamaz bile. Ancak küçümsenecek bir eser de değildir. Yazarın diğer eserlerinin temaları burada da işlenmiş, ironik, aksiyon dolu ve yer yer komiktir. Kafka’ya ve dünya edebiyatına yaptığı göndermelerle son derece etkileyicidir.
Romanın kahramanı Hanio, bir reklam şirketinde metin yazarı olarak çalışmaktadır. Son derece başarılı ve iyi kazanıyordur. Bir gün sıradan gazete haberlerini okurken intihar etmeye karar verir. Görünür de hiçbir sorunu yoktur. İntiharını planlarken bu kararı neden aldığını bilmiyordu. Aklına yere düşürdüğü gazete sayfalarını almaya çalışırken üzerinde gördüğü hamamböceği geldi. Gazetedeki her matbu kelimenin hamamböceklerine dönüştüğü anlamsız bir hayatta yaşayamayacağına düşünmüştü. İntiharın gerekçesini bulduktan sonra uygulamaya geçer. Ancak bu girişim başarısız olur. İşinden istifa eder ve bu sefer de hayatını satmaya karar verir. Gazeteye şu ilanı verir.
“Satılık Hayat. Hayatımı satıyorum. Benden dilediğiniz amaç için gönlünüzce istifade edebilirsiniz. 27 yaşında bir erkeğim. Mahremiyetiniz ve kişisel bilgilerinizin korunması teminatım altındadır.”* S.15
İlana istekleri ve hikâyeleri sıra dışı insanlar başvurur. Yaşlı bir adam, onu terk edip başkasına kaçan genç eşiyle yatmasını, aşığına yakalatarak, kadının ölümüne sebep olmasını ister. Kütüphaneci orta yaşlı bir kadın, ilginç bir kitapta bulunan zehir formülünü üzerinde dener. Küçük bir çocuk vampir annesini mutlu etmesi karşılığında hayatını satın alır. Bir başkası elçilik yazışmalardaki gizli şifreleri çözmesini ister. Hanio tüm bu ölüm davetlerini büyük bir istekle, korkusuzca yerine getirir. Ölmeyi isterken bir anda aksiyon dolu, heyecanlı, erotik ama bir o kadar da bomboş bir hayatın kapıları açılır. Hayatını satın alan her insana ölümü bulaştırır. Deneyimlediği her ölümde kendi varoluşunu sorgular, hayattaki anlam arayışı devam eder.
“Dünya anlamlı bir şeye dönüşürse pişmanlık duymadan, rahatlıkla ölebilirim ile nasıl olsa dünya anlamsız olduğundan ölsem de fark etmez şeklindeki iki farklı ruh hali hangi noktada uzlaşır acaba?” s.72
”(…) bir kez o topumdan firar etmeyi başarmış biri, bir kez daha o kesif iğrenç kokunun içine dönecek cesareti bulabilir miydi ki yüreğinde”
Satılık hayat işine bir müddet ara vermeye karar verir. Herkes gibi sıradan bir hayat sürmek istiyordu. Parasını son kuruşuna kadar harcayıp sonra da tekrar intihar etme planları kurdu. Ancak bu fikir onda ruhsal bir mide bulantısı yaşatıyordu. Hanio ölmekten yorulmuştu, zihnini ve bedeni dinlendirmek istiyordu. Soylu bir aileye ait, lüks mobilyalarla dolu gizemli bir eve taşınır. Ev sahibi kızla birlikte yaşamaya başlar. Kız aileden gelen hastalıklı miras ile sürekli öleceğini düşünüyor, bunun en kısa zaman da gerçekleşmesini arzuluyordur. Hanio bu fikirlerden son derece rahatsız olur. Çünkü o yaşamak istemektedir. Kızın bir taraftan evli ve çocuklu bir hayata dair hayallerini de küçümsemektedir. Birlikte ölme isteği, kendisini öldüreceği korkusuyla Hanio, kızdan uzaklaşır, yolunu bulduğu ilk fırsatta da kızı terk eder.
“Reiko’nun kelimeleriyle resmettiği bu hayali yaşam çiziktirmelerini gitgide artan bir tiksintiyle dinliyordu Hanio. Hamamböceği yaşamı buydu işte! Gazete kâğıdının üzerinde kaynaşan milyonlarca hamamböceğinin gerçek hayatları böyleydi. İşte böyle bir hayattan kaçmak için intiharı seçmemiş miydi?” s.183
Reiko’dan kaçarken birileri tarafından takip edildiğini anlar. Ve buna anlam veremez. Bir takip kovalamacası sırasında bacağını bir iğne saplanır. Bir süre sonra bunu kendisine takılmış bir çip olduğunu anlar. Yemek bıçağı ile çıkarır ve hastaneye giderek dikiş attır. Bacağındaki ufacık yaradan dolayı aşırı kaygı duyan Hanio, duygu değişimlerini hayretle izlemektedir. Vanpir kadın tarafından kanı emilirken en ufak endişe duymamıştı. Yaşamın kendisi endişe duymaktı. Bu endişe ile Hanio farkına varmadan yaşamı geri kazanmıştı.
Ölmeyi ne kendi eliyle başarabilmişti ne de başkaları tarafından. Bu yılgınlıkla içindeki değişime de engel olamıyordu. Hayatını satmaktan vazgeçmişti. Artık toplumun içine karışıp yaşamak istiyordu. Ancak satılık hayat ilanı daha yayınlandığı ilk anda gizli bir örgütün dikkatini çekmiş, onu emniyete çalışan bir istihbaratçı sanıyorlardı. Gönderdikleri müşterilerle bunu test etmişlerdi. İşi bırakıp başka bir yere taşındığında işte ilk baştan beri peşinde olanlar onu öldürmek istiyorlardı. Hanio, yaşamak istiyordu ancak içine girdiği karmaşadan çıkamıyordu.
“(…) Evet, yaşamak istiyordu, artık kesin emindi bundan. Ne var ki bir kez o topumdan firar etmeyi başarmış biri, bir kez daha o kesif iğrenç kokunun içine dönecek cesareti bulabilir miydi ki yüreğinde? Toplum tam da insanlar kendi kokularının farkında olmadıkları için tıkır tıkır işliyordu.” s.204
Modern dünyanın hamam böcekleştirdiği hayatta anlam arayışı
Hamam böceğinin, içi boşalmış, makineleşmiş hayatta farkındalığa dönüşmesi dünya Edebiyatında ilk değildir. Kafka’nın hayattan umudunu kesmiş karakteri Gragor Samsa’nın, bir sabah hamam böceği olarak uyanması, edebiyat dünyasına bomba gibi düşmüştü. Clarice Lispector’un G.H’ye Göre Çile romanında kahramanın hamam böceğini görmesi ve ezmesi üzerine, hayat karşısında yaşadığı farkındalık muhteşemdir. Mişima’nın kahramanı Hanio’nda, hayatla bağ kurduğu tüm kelimeler, hamam böcekleri misali aldırmaz şekilde çekilip gitmişlerdir. Kafka’nın donuk, eylemsiz hamam böcekleri, Clarice tarafından ezilip yeni bir hayat isteğine dönüşürken, Mişima da ise ölüm arzusunun öznesi olmuştur.
“(…) hamamböceği gibi matbu karakterle kaplı bir gazete kadar sıkıcı ve bayağı olan dünyanın, tüm kuvvetini seferber ederek kendisini şahane bir şeye dönüştürmek için çaba harcadığı hissine kapıldı. Tamam da bu iyileştirme çabaların çok fazla göze batıyor be, diye eleştirdi dünyayı Hanio’nun yüreği. Anlamsızlığın kendisinin bir şeyler için çaba göstermesi ne kadar da aşağılık ne kadar da bayağı bir şey!” s.72
Mişima’nın karakterleri II. Dünya Savaşı sonrasında modernite ile geleneksellik arasında buhran yaşayan insanlardır. Hanio da hayatın anlamını yitirmiş, yaşadığı topluma yabancılaşmış, yalnızlaşmıştır. Modern dünyanın hamam böcekleştirdiği hayatta anlam arayışı içerisindedir.
“Bedenlere, giysilere ve kokuya dönüşen bu seçici tasvirleri neredeyse fetişisttir.”
Mishima’nın konu seçimi hep kendisine özgüydü. Ancak üslup olarak Nobel ödüllü Yasunari Kawabata’nın izinden giderek edebiyatın işlevini propagandacı değil sanatsal olarak gördü. Eserlerinin çoğu, yoğun bir şekilde duyusal betimlemeye odaklı resmî ve neredeyse geleneksel üslubuyla bu inancına hep bağlı kaldı. Bedenlere, giysilere ve kokuya dönüşen bu seçici tasvirleri neredeyse fetişisttir.
Tüm eserlerinin ana teması ölüm arzusu, intihar, vahşet ve cinsellik olmuştur. Satılık Hayat’ın da arka metinlerinde bu temalar vardır. Mişima, aslında yazdığı tüm eserlerde adım adım ölüme yürümüş adeta ölümünü prova etmiştir. Bir Maskenin İtirafları’ndan, Bereket Denizi dörtlemesine oradan, Çürüyen Melek’e kadar adım adım ölüme yürümüştür. Mişima’nın bitmez tükenmez ölüm arzusu, ölüm biçimleri Satılık Hayat’ta da kendini gösterir. Tüm eserleri gibi keyif verici ve etkileyicidir.
“Güzeller genç ölmeli ve diğer herkes mümkün olduğunca uzun yaşamalı”
Yukio Mişima ölüme âşık bir yazardı. Japonya’nın yozlaşan değerlerine ve kaybolan kültürüne tepki olarak intiharı içselleştirdi ve hep kutsadı. Hayatını ve eserlerini kaybolduğunu düşündüğü Japon ruhuna adadı. Ölümünü de hayatının sonuna kadar bağlı olduğu samuray geleneklerine göre görkemli bir şekilde planladı ve kırk beş yaşında seppuku ile hayatını sonlandırdı. Mişima’nın intiharı edebiyatın düşünsel ve siyasi bir bakışla, en klinik birleşimi olmuştur. Eserleri kadar ölme biçimi ile de dünya edebiyatında birçok yazarı kendine hayran bırakmıştır, etkilemiştir. Amerikalı müzisyen rock şarkıcı Patti Smith, Arjantinli romancı Roberto Bolano, Amerikan tabu karşıtı yazarı Henri Miller ve Japon yazar Kenzuburo Oe’ ya ilham vermiştir. Hakkındaki en etkileyici biyografiyi Fransız yazar Marguerite Yourcenar yazmıştır. Mişima ya da Boşluk Algısı adlı kitaptır.
Diğer analiz yazılarına buradan ulaşabilirsiniz.
Sayfanın altındaki sosyal medya butonlarını kullanarak yazıyı sevdiklerinizle paylaşabilir, yorumlarınızla bize ulaşabilirsiniz.
Kaynakça:
1-Yukio Mişima Çürüyen Melek- Ata Egemen Çakıl- Japon Yayınları
2-Modern Japonya’nın Doğuşu ve Shiga Naoya – Oğuz Baykara
3-Yukio Mişima, Japonya’nın Kötü Şöhretli Roman Yazarının Tuhaf Hikâyesi- Düşünbil Dergisi, 2022
4- Yukio Mişima, Satılık Hayat, Can Yay. Çev.Devrim Güven Çetin, 2023
