PARASIZ YATILI: SESSİZ PENCERELERDEN YÜKSELEN SES
“Parasız yatılı imtihanlarının çocukları hep erken gelir. Hiç gecikmezler.”
İstanbul, Füruzan’ın metinlerinde hem büyüleyici hem de yutucu bir şehir olarak belirir. Kentte yaşayan yoksullar, göçle gelenler ve kenar mahalle insanları çoğunlukla hikâyelerinin merkezinde olup ayrıca kadınların toplumsal konumu üzerine de yoğunlaşmıştır.
Füruzan’ın edebiyatında “kent”, eşitsizliği görünür kılan bir sahne, “kadın” ise bu sahnede mücadelesini veren bir öznedir. Kent ve kadın kavramları iç içedir. Onun kadın karakterleri “sessiz” ya da “edilgen” değildir; çoğu zaman zorluklara rağmen ayakta durmaya ve kendi kimliğini kurmaya çalışan güçlü figürlerdir. Bu yönüyle Füruzan, edebiyatımızda hem kadın bakış açısını hem de kent gerçekliğini bir araya getiren öncü yazarlarımızdandır.
Füruzan’ın eserlerinde kent, sadece mekân değil aynı zamanda yabancılaşma, sınıf farklılıkları ve kimlik arayışının da sahnesidir.
Parasız Yatılı, kadınların şehirle kurduğu karmaşık ilişkiyi, duygusal yoğunluğu yüksek sahneler ve gözlem gücüyle örer. Kent, burada temel unsurlarının yanında, insanların umutlarını, hayal kırıklıklarını ve hayatta kalma mücadelelerini içine alan büyük bir organizmadır. Kadın karakterler ise bu organizmanın hem içinde hem de kenarında durur; kimi zaman ona yaklaşmaya, kimi zamansa korunmaya çalışır. Parasız Yatılı’da kadın karakterler, küçük hayat mücadeleleriyle aslında kentteki sınıfsal ve cinsiyet temelli eşitsizlikleri temsil ederler.
Öyküleriyle kadının toplumdaki yerini ve toplumun ikiyüzlü ahlaki değerlerini eleştirir Füruzan.
Öyküleri üzerinden bir tarafıyla sevgiye, insanlığa, duyarlılığa; bir tarafıyla da hüzne, burukluğa dayalı bir dünya yaratmıştır. Aynı zamanda kitabın da adını taşıyan öyküde, hasta kızını parasız yatılı okul sınavına hazırlayan anne figürü, kentin sert bürokrasisi ve görünmez kurallarıyla karşı karşıya kalır. Onun için şehir, bir yandan umudun adresidir öte yandan da soğuk koridorlar, mühürlü kapılar, uzun bekleyişlerle örülü bir labirenttir. Annenin sözleri, bu ikili duyguyu yalın biçimde yansıtır.
“Çocuğum okusun, ayakları yere bassın… Benim çektiğimi çekmesin.”
Füruzan kadınları genellikle kentin çeperlerinden konuşturur.
Eski apartmanların dar pencerelerinden görünen kısmi manzaralar, yalnızca mekânın değil, imkânların da sınırlılığını gösterir. Bir başka öyküde pencereden dışarı bakan kadın için şu ifade yer alır:
“(…) Sokağın gürültüsü, onun dünyasından hep uzakta kalıyordu.”
“(…) Çok acı çeken biri vardı, şehrin tüm pazartesileri ona kapalıydı ve diğer günleri de.”
Bu uzaklık, mekânsal olduğu kadar toplumsal bir mesafedir. Kadınlar, şehrin canlı ritmine dâhil olamaz; çoğu zaman kenarda durarak, başkalarının hikâyelerini uzaktan izler. Kentin merkezine uzak semtler, bu kadınların hayalleriyle arasına görünmez duvarlar örer. Yazar, kadın karakterlerini genellikle çelişkiler ve mücadeleler üzerinden kurgular.
Kadınlar onun edebiyatında hem kentin sunduğu fırsatlarla hem de kentin dayattığı eşitsizliklerle karşı karşıya kalırlar: Yoksulluk, aile baskısı, geleneksel değerler ve erkek egemen toplum arasında sıkışmış olma.
Parasız Yatılı, kent ile kadın arasındaki bağı hem kırılgan hem de direngen bir ilişki olarak kurgular. İstanbul, bir yandan eğitim ve özgürleşme ihtimalinin simgesi olurken, diğer yandan yoksulluk, yalnızlık ve sınıf farklarını acımasızca hatırlatır. Kadın karakterler, bu ikili dünya arasında gidip gelir; umutla hayal kırıklığı yan yana yürür. Ve belki de en çok bu yüzden, onların hikâyeleri kentin taşlarına, sokaklarına ve sessiz pencerelerine kazınır
(…) “Ne istiyorsun?” deseydiler… Ben bu dünyaya geldiğimden beri istemeyi hiç düşünmedim. Şimdi buna yerinmekse, geç gibi.”.
Kadınların ya da küçük yaştaki kız çocuklarının belleği ve hayata bakış açıları Füruzan’ın öykülerinin temel izleklerinden birini oluşturur.
Öykülerinde onların gözleri ve kendi deyişiyle ‘duygu bellekleri’yle bakar dünyaya. Karakterler yoluyla yaşamın içinde var olan, fakat çoğu zaman görmezden gelinen gerçekleri edebiyatın gerçeğine dönüştürür.
Parasız Yatılı’nın ilk öyküleri, Füruzan’ın hem diğer kitaplarında izini süreceği temaların ve anlatım biçimin ipuçlarını verir hem de bu öteki’lerin güvensizliklerini, dışlanmışlıklarını, umutlarını, naifliklerini, kendilerine özgü özellikleriyle yer edinecek karakterler yoluyla yansıtır. Parasız Yatılı’da, diğer kitaplarda da izlerini süreceğimiz hayatları yurtlarından kopup gelmiş, yabancı oldukları şehirlerde tutunmaya, mutlu olmaya çalışan göçmenler, şehrin kıyısında kalmış yoksullar, özellikle yoksul kızlar ya da büyük konaklarda, evin pek de uğranılmayan yerlerinde varlığı sadece ev işlerine bağımlı kılınmış, kentin kenarlarında yaşayan, eğitimle sınıf atlamaya çalışan, hayatta kalma mücadelesi veren kadınlardır.
Füruzan’ın öykü ve romanlarında kent, kadının var oluşunu doğrudan etkiler. Kadın karakterler, kentin karmaşası içinde hem özgürleşme hem de yalnızlaşma deneyimi yaşar.
Yazar, kurduğu dil ve anlatım yoluyla, Füsun Akatlı’nın deyişiyle ‘yazın-içi’ bir gerçekliğe dönüştürür. Bunu yaparken de her zaman yazarlık bilincinden, toplumsal duyarlığından beslenir. Kişilerinin iç serüvenlerini, ‘duygu bellekleri’ni anlatmıştır Füruzan.
Bu duygu belleklerinin Parasız Yatılı’dan beri yarattığı ve okurlarla paylaştığı ortak bilinç, Füruzan’ın dünyasını oluşturur. Füruzan bu dünyayı kendi sözleriyle şöyle anlatır:
“Parasız Yatılı’ daha sonraki kitaplarımda okurumla benim aramda kurulan, süren bağ açısından önemlidir. Füruzan’ın dünyası denen dünyayı öteki kitaplarımda da izlediler. ‘Parasız Yatılı’, yakalamayı başardığı ortak duyarlık, ortak bilinç ile ülkemin ve benim tanıklıklarımın has bir kanıtı olmayı sürdürmekte.”
Parasız Yatılı, okurla ilk buluştuğu zamandan bu yana her yaşta okur tarafından tekrar tekrar okunuyor. Yazıldığı dönem, bugün ve yarın da okuru daima yeni yolculuklara çıkaracağını bilmenin mutluluğuyla…
Kaynakça
-
Füruzan diye bir öykü, YKY,İst.2009,haz. Faruk Şüyün
-
Parasız Yatılı, YKY, 2025
Diğer Panzehir Dosya yazılarını okumak için buraya tıklayınız.
Sayfanın altındaki sosyal medya butonlarını kullanarak yazıyı sevdiklerinizle paylaşabilir, yorumlarınızla bize ulaşabilirsiniz.
