HALLOWEEN YA DA AZİZLERİN GÜNÜ/ E. Ceyda Kafadar

HALLOWEEN YA DA AZİZLERİN GÜNÜ

Öte dünyaya merakınız var mı? 

Ölülerin diyarından gelecek ziyaretçilere hazır mısınız? 

Yoksa mezarlık yakınında yürürken ıslık çalanlardan mısınız?

Geçen hafta boyunca kutlanan ‘Cadılar Bayramı’ da neyin nesi? Nereden geldi de bizim memlekete bulaştı diyenlerdenseniz, buyrun hep beraber bu korkunç bayramın köklerine bir göz atalım. 

HALLOWEEN YA DA AZİZLERİN GÜNÜ

Bal kabaklarından fenerler, çocuklara vermek için hazırlanan şekerler ve korkunç kostümler. En azından Amerikan filmlerinden bildiklerimiz bu kadar. Michael Jackson’un ünlü video klibi ‘Thriller’ ve yaşama dönen ölüler. 

Bizim için son derece yabancı, tabiri caizse tam bir ‘Amerikan’ bayramı. Yine de ben size bu satırları yazarken masamın köşesinde her sene yaptığımız korkunç suratlı küçük kabak lambalarımız içinde mumlar yanıyor. Ve arkadan 50’lerin Amerikan Halloween şarkıları çalıyor. Kabul edelim, karşı konulmaz bir cazibesi var bu cadılar bayramının.   

Ölülerin yaşayanların dünyalarını istila ettikleri pek çok korku filmine ilham veren bu bayram Hristiyanlıkla özdeşleştirilse de artık seküler bir hal alan Halloween, her yıl daha fazla ülkede kutlanıyor. 

Peki, bu eğlenceli ve korkutucu bayram gerçekten bir Amerikan ya da Hristiyan bayramı mı? Bizim memleketin yakınından bile geçmediğinden emin miyiz? Sahi kim bu bayramın mucidi? 

ALL HALLOWS EVE 

 Halloween bayramının ismi All Hallows Eve – Kutsalların Gecesi ya da All Saints Eve – Azizlerin Gecesinden geliyor. 

Allhallowtide denen dini takvimin başlangıç günü olarak kabul ediliyor. 

Hallow, ‘kutsal olan’ anlamına geliyor. Nasıl oldu da biz Hallow kelimesini, Cadı olarak çevirdik onu hiç bilemiyorum. 

All Hallows Eve, Kuzey Amerika kıtasına gitmeden çok önce İngiltere topraklarında yaşayan erken dönem Hristiyanların kutladığı bir hasat bayramı. Dini takvimin dört büyük etkinliğinden biri. Şehitler, azizler ve merhumların gecesi. 

İrlanda ve İskoçya’da kutlanan All Hallows Eve; tüm kasabanın önce kilise ayini yapıp birbirine tatlı kurabiyeler sunduğu, çocukların kostümler giydiği ve kapı kapı dolaşıp şakalar yaptığı bir kutlama. 19.yy’da İskoç ve İrlandalı göçmenler bu kutlamaları Kuzey Amerika topraklarına taşıyorlar.

Ve kısa zamanda Amerikalıların en büyük bayramlarından birine dönüşüyor. Erken dönemlerde kasabalıların fenerlerle kiliseye gittiği ve kilise ayininden sonra şakalaşıp korkunç hikayeler anlatmak için büyük ateşler etrafında toplandığı bir bayram olarak olarak kutlanıyor. 

20.yy’da kilisenin etkisi azalıyor ve Halloween dini niteliklerini kaybediyor. 

Öteki dünya ile bu dünyanın arasındaki perdenin kalktığı gece olarak nitelenen Halloween; tüm halkın kucakladığı, büyük eğlenceler ile kutlanan bir şölene dönüşüyor.

Kabakları oyup fenerler yapmak, elma şekeri yemek, şakalar yapmak, o güne özel kurabiyeler ve büyük ateşler yakmak gibi en eski gelenekler günümüze kadar varlığını koruyor.. 

JACK -O’-LANTERN VE HALLOWEEN SEMBOLLERİ

En yaygın, gözlerinizin en iyi tanıdığı Halloween simgesi ya da sembolü nedir diye sorulsa, hepimizin aklına üçgen burunlu, çarpık gülümsemeli balkabakları gelir. 

İçleri oyulup, göz burun ve ağız kısmı açılan kabakların içinde mum yakılan ‘Jack-O-Lantern’ fenerleri. 

Bu sembolün arkasında oldukça eski bir rivayet yatıyor.  

Jack’i anlatan çok eski ve oldukça yaygın bir İrlandalı-Hristiyan halk hikayesi var. 

‘Bir gün Jack isminde bir adam gece içmesinden dönerken yolda Şeytan’ı görür. Onu kandırır, bir ağaca tırmanmasını sağlar. Sonra da ağaca bir haç bağlayarak Şeytan’ı orada hapseder. Şeytan, kurtulduğunda ondan intikamını alacağını söyler. Jack, umursamaz ve Şeytan’la dalgasını geçer. Günahkar bir hayat yaşayıp öldüğünde cennete kabul edilmez. Cehennemin kapısına geldiğinde ise Şeytan onu tanır. Ve içeri almaz. Ona cehennemin sönmeyen ateşlerinin kalbinden bir kömür parçası alıp, fırlatır. Jack, bu kömür parçasını yerde bulduğu bir turpun içine koyar. Elinde turptan yapılma feneri ile kendine kalıp dinleneceği bir ev aramaya başlar. Eğer, sizi kandırmasına izin verirseniz evinize girer ve bir daha çıkmaz.’

Halloweeen’de herkes evinde bir mum yakar ki, Jack o evin sahipli olduğunu bilsin ve onları rahatsız etmesin. 

Jack, Halloween’in en önemli sembollerinden biri olarak Kuzey Amerika’ya kadar ulaşır. Ancak oradaki halk, oyması son derece zor olan turp yerine daha kolay yetişen ve oldukça yumuşak olan balkabağından fenerler yapmayı tercih eder. Böylece bugün bildiğimiz balkabağı sembolü ortaya çıkar.   

SAMHAİN

İngiltere’de Hristiyanlığın kabulünden sonraki erken dönemlerde kutlanmaya başlayan ‘All Hallows’ Eve’ bayramının tamamen Hristiyan orijinli olduğu inancı kadar kabul gören bir diğer teori aslen bir Kelt bayramı olan ‘Samhain’ bayramının devşirilmiş hali olduğu teorisidir. 

Sammhaindir. Saovin ya da Samhain isimleriyle anılan bu Kelt Pagan bayramına dair ilk belgeler 9. yy’a ait olsa da bu bayramın Neolitik dönemde dahi kutlandığına dair mitler vardır.

Samhain’in Kelt Pagan köklerinin, bu topluluğun Neolitik dönem ölü gömme ritüellerinden izler taşıdığı düşünülür.  Kuzey İrlanda’da yer alan ‘Geçit Mezarlarının’ Samhain günü gündoğumunda Güneş ile hizalandığına; böylece İrlanda mitolojisinde Annwn adıyla geçen ya da daha aşina olduğumuz adıyla Avalon yani ‘öteki dünya’nın kapılarının açıldığına inanılıyordu.  

Samhain ile ilgili bilgiler ilk olarak 9.yy Erken Dönem İrlanda Edebiyatı’nda görülmeye başlamıştır.  

Son hasadın yapılmasından sonra kış mevsiminin ikinci evresi olan ‘karanlık dönem’den hemen önce kutlandığından bahsedilir. Halk artık daha zor günlere hazırlanmak için dayanışmalıdır. Küslükler giderilir. Birlik ve beraberlik için adaklar adanır. Büyük ateşler yakılır ve herkesin hasadından katkıda bulunduğu büyük şölenler yapılır. 

Kimi kaynaklarda 3 gün süren bir kutlamadan bahsedilir. Kiminde sabah gün doğumu ile başlayıp hava kararana kadar sürdüğünden. İrlanda Mitolojisi kaynaklarından Ulaids içinde geçen destan gruplarında Samhain’den bahsedilirken iki dünya arasında bir geçidin açıldığından, o geçitten geçmeye çalışan gözlerinden ateşler fışkıran yaratıklardan ve insanları onlardan koruyan kahramanların hikayelerine yer verilir. 

ANADOLU’DA KELTLER VE TÜRKLER 

Nihayetinde Halloween bayramı aslen İrlanda ve İskoçya topraklarında yaşamış erken dönem Hristiyanların bir kutlaması mıdır yoksa Samhain kutlamalarının devşirilmiş hali midir? İskandinav topraklarındaki yaygın kutlamalar, Hristiyanlık öncesi varlığına işaret ediyor. Ölülerin geri gelebildiği, onurlandırıldığı ve yaşayan aileleri ile buluşabildiği anlatımlar Çin’den tutun Meksika’ya dünyanın pek çok yerinde yaygın olan mitolojik hikayeler. 

Örneğin Japon efsanelerine göre ölüm, insanları kirleten bir olay olarak görülmez. Ölülerin diyarı, itici bir yer olarak düşünülmez. Aksine, yaşam güçleri yani tama’nın geldiği yer olarak düşünülür. Refah getirmek için öbür dünyadan gelen ataların ülkesi niraikanai, Okinawa ülkesine benzetilir. Okuninnushi efsanesi benzer anlatımlar içerir. 

Yine eski Türk inanışlarında atalar kültü önemli bir yer kaplar. Ölümün bir bitiş olmadığına inanan Türkler, ataların ölümden sonra yaşamaya devam ettiği ve toplum ile bağının bitmediğine dair inanışlar vardır.    İki dünya arasında bir perde olduğu ve bu perdenin bazen ortadan kalkabildiği ya da inceldiği teması bizim coğrafyamızda da yaygın bir inanış.  Ölmüş ataların özellikle savaş, kıtlık ve afet gibi zamanlarda halklarına, ailelerine yardım etmek için geri geldiği inancı, oldukça yaygın bir inanç.

Ölmüş ataların onurlandırılması ile ilgili ritüellere ilkel mitolojik kaynakların hepsinde rastlamak mümkün.  Bizim üzerinde yaşadığımız toprakların Samhain ile tanışıklığı ise düşündüğümüzden çok daha olası.  

Antik dönemde 3 büyük Kelt klanından oluşan Galatlar, Galyadan gelip Orta Anadolu’ya yerleşmişler. Türkler geldiğinde muhtemelen Hristiyanlaşmış olan bu topluluk ile Türklerin karşılaştıkları ve aralarında kültür alışverişi olduğu biliniyor. 

Kim bilir ne çok töre, gelenek ve kutlamayı paylaşıyoruz ama henüz çoğunu bilmiyoruz. Mitolojiyi bu yüzden çok seviyorum. Keza aynı şekilde arkeolojiyi de. Bu bilim dalları sayesinde Neolitik çağdan beri kutlanan bir bayramın izlerini dünyanın her yerinde sürebiliyoruz. 

Eğlencesi, neşesi ve merakı bol bir hafta olsun.  

Elisabet Ceyda Kafadar